by Lynelle Clark | Feb 6, 2021 | Afrikaans
“Jislaaik, het oupa daai drie gesien, vandag is ons op ‘n ‘winning streak’,” verbreek Hansie die stilte en Oupa kyk hom kwaai aan. Van pure opgewondenheid was die manne amper op aandag. Jy kon ‘n speld hoor val van ingehoue asems.
Lyk nie asof dit baie goed gaan met die spel nie dink Anna wanneer sy die groepie sien. Die normale opgewondenheid is sluimerend so asof hulle enige oomblik ‘n doodstyding verwag.
Met een blik slaan sy die dinge gade die oomblik wat sy in die TV kamer verskyn. Haar doelwit is aan die anderkant van die vertrek. Dit gaan weer ‘n epidermiese stryd wees, sy weet dit sommer al klaar.
Die toeskouers gaan sit, elkeen gewapen met ‘n drankie in die hand, en staar na die skerm. Die TV kamer lyk al klaar of ‘n orkaan hom getref het met ‘n Afrikaanse koerant wat argeloos opgevou lê langs oupa se voete. Die koffietafel is besaai met afstandbeheer toestelle, tydskrifte, en ‘n paar geleesde rekeninge wat nie weer terug gesit is in hul koeverte nie. “Ma gaan ‘n oorval kry,” mompel sy binnesmonds.
“Praat jy Anjie?” vra oupa en sit verder terug in sy stoel.
“Nee Oups.”
“Wat doen julle?” vra sy ewe onskuldig en plaas haar eie notaboek op die klein tafeltjie neer. Die atmosfeer is maar dik vir ‘n pas afgelope drie, dink sy in die stilligheid.
“Jy kan mos sien,” haak Frik af wat die naaste aan haar is. Sy gee hom ‘n verveelde kyk en skuifel verby hom. Op daardie oomblik versper sy, sy sig in die verbygaan.
“What is wrong with you?” vra Frikkie geïrriteerd en stoot haar uit die pad uit. Oupa maak eensklaps sy keel skoon: “Watse Engels hoor ek, is hierdie nie ‘n Afrikaanse huis nie? Hier is ons trots op ons taal, verstaan mannetjie.” Sê-vra Oupa wat momenteel sy aandag op Frikman gevestig het en Frik krimp ineen. “Almiskie man. Die Engelse is al klaar besig om oor te neem, selfs in ons geliefkoosde spel en nou wil jy hulle nog verdere eer kom gee. Nogal in my eie huis.” As jy Oupa wil kwaad hê en laat vergeet van enige iets dan moet jy net ‘n paar Engelse woorde voor hom rondgooi. Dit maak hom op die plek briesend.
“Julle weet goed ek kan hulle nie verdra nie, kyk wat het hulle met my pa gedoen.” Begin hy en al drie die jongmense rol hulle oë onderlangs… hulle weet ja. Die storie is nou ook al holrug gery. Hoe Smuts eenvoudig hul plaas gevat het en net so vir die Khakies gegee het. Dit was ‘n groot slag vir die Kriek familie.
“Yes Oups, ek bedoel, ja Oupa.” En Frik skuif dieper sy stoel in. Anna maak gebruik van die oomblik om verby te skuifel. Vies vir oupa en kleinsus skuif hy sy stoel nog nader aan die televisiestel en versper haar tog na die boekrak. In hierdie huis, soos meeste Afrikaanse huisgesinne, is dit mos Saterdag godsdiens, heilige tye ‘RUGBY AANBIDDING’. Soos wat haar familie altyd praat. Eerder rugby kens, as jy my vra, spoel die gedagtes deur haar en sy skuifel vinnig weg.
“Sit verdomp stil, het jy rooimiere!” gee Oupa ook sy mening en gee haar ook ‘n ligte stoot. Hoeveel keer het sy nou al vir ma gesê om die sitkamer so te skuif om toegang na die boekrak makliker te maak, sug sy moedeloos. Die boekrak is, soos vele ander meubelmente in die Kriek huishouding net ‘n wit olifant. Niemand gebruik die ding nie daarom dat dit so toegepak is. Ma dink dit gee die TV kamer meer ‘ambience’. Sy wonder of haar ma weet wat dit beteken. Vir haar is dit ‘n mooi woord en sy dink dit moet iets te doen hê met ‘n eiesoortige karakter wat so eie is aan haar ma.
Die boekrak was ‘n erfstuk van Ouma Bora, haar ma se ma. Sy was ‘n kranige leser en die boekrak is ‘n getuienis van haar gunsteling tydverdryf. Dit is gepak met ‘n verskeidenheid Afrikaanse en Engelse boeke. Van fiksie en poësie tot dokumentêre boeke wat in netjiese rye in die rakke staan. Sy self kan lekker wegraak met ‘n boek vir haar ouderdom en het al ‘n paar gelees. Die dokumentêre boeke is verskuil agter ‘n uitstalling van dekoratiewe fotoraampies van hul kinderjare en padda ornamente. Diè staan in die middel van die boekrak. Ma sê dit is haar ‘center piece’. Dit is haar ma se gunsteling versamelgoed, die paddas; kleintjies en grotes in elke vorm denkbaar.
“Pas tog om vadersnaam op vir daardie tierlantyntjies van jou ma,” blaf oupa en sy skrik. Sy het nie gedink oupa weet eers van haar bestaan nie wat om te sê waar sy is. Sy vang sy oog en hy knipoog vir haar en dan glimlag sy. Oupa het geen geduld met die goedjies nie. Moan gereeld oor die verkwisting van geld. Maar ma steur haar maar min en kom gewoonlik huistoe met nog ‘n cute paddatjie.
Gister se byvoeging was ‘n groen padda wat op die toilet sit en boek lees. Mamma het gedink dit sal perfek op die boekrak lyk en oupa het net onderlangs gebrom. “’n Mens sou dink die vrou het nou al genoeg van die slymerige goed, maar nee, hier is weer een, net so verspot soos die res.” Sy kon nie help om te lag nie en haar ma het hom net geïgnoreer. “Gun haar, haar plesiertjie,” sê oupa Jan gereeld. Wanneer hy kom kuier. Maar oupa Hans het geen geduld met die goed nie. Skuif dit gereeld rond, vernaamlik wanneer ma naby is… dit jaag haar die harnas in. Ma se waardevolste besitting is die padda-teestel, kompleet met ‘n teepot, die tuit lyk kompleet soos die bek van ‘n padda en sy ril – sy hou nie daarvan nie. Oupa maak gereeld vir hom koffie in die koppie, sonder ma se medewete. Dit is haar en Oupa se geheim.
Anna fokus weer op haar doel. Paddas gaan haar nie nou help nie. Die taak moet Maandag in wees en sy het inligting nodig om die taak te voltooi. Hopelik is daar ‘n boek wat dit aan haar kan verduidelik. Een wat nie hoogdrawende woorde bevat nie. Haar Oupa glo nie aan die wêreldwye web nie. Hy sê dit is net ‘n onnodige euwel en verkwisting van sy geld. Hulle het al hoeveel keer daaroor gestry, maar hy hou voet by stuk.
In ‘n desperate poging stamp sy aan haar nefie, Hansie, wat die spel saam kom kyk het. Dié het opgeskuif toe sy probeer verby kom en amper oor sy groot nommer tiens gestruikel toe haar weg weereens versper word met ‘n afjak. “Kry jou ry, nig,” net om luidens te skree van plesier.
Dit weergalm soos wat haar broer en neef bokspring in die beperkte spasie en sy klap haar ore toe vir die harde geluide. Oupa sit met ‘n selfvoldane glimlag terug teen die bank en skop sy kaalvoete voor hom uit. “Dit is mos nou hoe dit gedoen word.” Sê hy dawerend. Waarderend.
Nog ‘n drie en sy rol haar oë in verveeldheid. “Oups, kan ons praat, asseblief oups?” vra sy meer uit verveling uit. Haar pad nou heeltemal versper na die boekrak toe.
“Ons is nou besig Anna,” Sê Frikman ewe vernaamlik, sy oë vasgenael op die skerm. Oupa ignoreer haar heeltemal, verdiep in die spel.
“Julle is ook altyd besig.” Snip sy astrant, haar kieste sommer vet gebol en plof op die enigste leë stoel in die vertrek neer. Haar rokkie skuif ‘n entjie op en sy trek dit verleë reg. Met ‘n vinnige kyk na die mans maar hulle het haar klaar vergeet. Ek haat rugby dink sy stroef. Elke blêrrie naweek is dit dieselfde ding. Rugby. En nogmaals Rugby. ‘Afrikaner godsdiens wat eerbiedig moet word,’ sê Oupa gereeld. Dit is genoeg om van naar te word.
Vandag, van alle dae moes haar ma besluit om ‘n ‘girls outing’ te hê saam met haar vriendinne. Sy moes agter bly om seker te maak dat die mans hulle gedra. Asof hulle enigsins na haar luister. Sy is mos net 13 jaar oud en stupid. So glo Frikkie, haar oudste broer, wat op 22 nogsteeds in die huis bly. Sy wonder wie is nou eintlik die stupid een. Sy skiet verergd haar armband se bandjie dat dit klap. Frik kyk haar skeef aan en Hansie gluur haar aan, vir beide steek sy haar tong uit.
Sy maak haarself gemaklik en vat ‘n sluk van haar koeldrank terwyl sy die petalje op die TV dophou. Dan vat sy ‘n tydskrif van die tafeltjie af en blaai lusteloos daarin. By die bekende mense bladsy haak sy vas en lees elke rubriek nuuskierig deur. Sy geniet die wenke van die sterre en lees graag oor mooimaak goed. Soms maak haar ma haar op en dan voel sy soos ‘n regte prinses. Miskien eendag sal sy ook so mooi wees soos die meisies wat sy bewonder het vandag. Met die omblaai slag blink haar oë as sy in die pas bekroonde Mej Heelal vaskyk, “Sjoe sy is mooi.” Sê sy met helde vereering, amper droomverlore en lees die artikel van die meisie se pad deur die kompetisie. Elke foto word bestudeer want Maandag gaan daar defnitief tydens pouse daaroor gesels word. Sy gee ‘n klein suggie en kyk dan na haar eie kierie beentjies. Dream on girl dink sy.
“Maar my magtag!” hyg Oupa na asem en sy ruk soos sy skrik. Hansie sit verleë oupa se glas neer en sluk vervaard. “Waar kom jy daaraan om aan ‘n man se drankie te drink?” Verontwaardig spring hy op en kyk haar neef kwaai aan en stap dan ergelik weg. Met sy drankie in die hand neem hy plaas by die eetkamertafel reg agter haar. “Vandag se kinders het ook geen respekte nie.” Mor hy gekrenk en kyk vies na sy glas net om dan ook ‘n groot sluk te vat. Dis soos Afrikaner godsdiens se nagmaalwyn, bier of brandewyn en coke, heilige watertjies. Bewaar jou siel as jy daaraan raak.
“Is nes oupa daar sê,” snip Frikkie ewe kordaat wat hom ‘n vuil kyk van Oupa af besorg. Hansie krimp in sy stoel weg maar opper tog bedees, “Skuus Oupa.”
“Bepaal jou by die game, mannetjie en nie my drankie nie.” Waarsku oupa en Hansie rig blitsvinnig sy aandag na die kassie. Hy trek sy skool-rugby-trui so bietjie, so asof die ding te nou is vir hom. ‘n Senuweeagtige gebaar wat Anna leer ken het by haar neef.
“Kinders van vandag het geen respekte nie. Jy is hopeloos te groot vir jou skoene.” Die twee jonger mans kyk vir mekaar en grinnik onderlangs vir mekaar. Anna weet dat hulle gereeld die kat in die donker knyp wanneer hulle in die motorhuis verdwyn. Hulle asems ruik altyd sleg agterna. Sy het eendag gevra daarna maar was summier stil gemaak voor oupa of ma kon hoor.
Hansie is oom Adriaan se seun, alreeds in matriek en net soos wat oupa sê hopeloos te groot vir sy skoene. Hy is haar oorlede pa se jongste broer se seun. Haar pa is oorlede dieselfde dag wat sy gebore is. Haar verjaarsdag het gewoonlik maar ‘n nostalgiese gevoel. Ma en oupa pik gewoonlik ‘n traan weg van die vêr dink. Maar tog het sy altyd almal se liefde ten spyte van die hartseer gebeure wat die datum teweegbring.
“Is ook nie so erg nie, Antjie, ons kan hom weer vol maak.” Troos Oupa van agter af nadat hy ‘n bietjie kalmeer het en sy glimlag. Sy is mal oor haar Oupa. Almal sê dat sy hom om haar pinkie draai, wat nie waar is nie, nie volgens haar nie, in elk geval. Sy mik om by hom te gaan staan vir ‘n wyle maar hy stop haar. “Sit nou stil ounooi en kyk die spel. Dit is goed. Die Bokke is weer op hulle stukke vandag.” Paai hy haar met sy oë vasgenael op die kassie.
“Kyk nou wat maak hulle!” gil Oupa woedend en stort van sy drankie op die teëls. “Vandag is die dag wat ek hulle gaan roskam oor hul swak spel!” Roep hy verergd uit. “Ek bel sommer daai kamma-afrigter en vertel hom presies wat ek van sy span dink!”
“Hulle het nou al weer ‘n aanslaan,” beaam Frikkie, “hulle gee die spel vir die Engelse op ‘n skinkbord.”
“Kyk,” tik oupa haar op die skouer en met ‘n verveelde kyk bekyk sy die spel weer soos algar dit ken. Die gemaal op die grasgroen gras is deurmekaar. Natgeswete mans tuimel en vertrap mekaar in die bondel. Niks maak vir haar sin nie. “Kyk, sien, net daar is die aanslaan maar die skeidsregter blaas ons. Dit is hulle fout.” Verduidelik hy en wys terselfdertyd na die skerm. Sy kyk maar sien nie. Verstaan ook nie. Die man op die skerm staan met sy rug na die kamera en staar na bo, afwagtend. Sy neem aan dit is waar die skerm gemonteer is en almal hou hul asems op. Die skare ‘boo’ in die agtergrond maar die skeidsregter ignoreer hulle. Dan draai hy na nog ‘n man wat net buite die kamera se gesigsveld is en die kamera fokus in en die man kom in beeld. Die twee praat, koppe word geskud en dan word die fluitjie geblaas. Strafskop aan die Engelse. “Ag hel man,” roep Frikkie uit, “is die aap blind!” Roep hy verergd uit. “Frikkie!” roep Oupa protesterend uit. “Jou taal asb. Hier is nog kinders in die vertrek.”
Anna trek ‘n verbaasde gesig en Hansie lag stilweg by die aanhoor van die grutaal. Oupa sal hom ‘n oorveeg gee as hy dit moet sien daarom hou hy sy hand voor sy mond.
“Ja Oupa.” Frikkie staan dikbek op en gaan staan by die patio deur. Sy plakkies slof agter hom aan en sy t-hemp hang oor sy gekreukelde kortbroek. En dan wonder hy hoekom meisies nie van hom hou nie. ‘Pleinweg slordig’ sê mamma altyd. Maar praat is min, hy doen soos hy wil. By die glasdeur steek hy ‘n sigaret aan en blaas na buite. Ma haat rook in die huis, soos klokslag, word daardie bepaalde plek deur een van die mans ingeneem. Die wisseling mooi gekoördineer sodat daar genoeg ruimte is wanneer sy of ma wil uitgaan. Met die gevolg is dat dit altyd lyk asof hulle rock stars is, omring met ‘n wolkie rook wanneer hulle die patio betree.
“Kyk wat doen Frikkie, Oupa.” Verkla sy hom en Oupa kyk hom vies aan,
“Maak dood daai sigaret,” snou oupa hom toe. “Jy weet hoe jou ma voel oor die gifstokkies.”
Vies vat Frik nog ‘n diep teug en skiet dit dan in die bak in. Dit sal nie help om te moan nie, ma se woord is wet en oupa maak seker dit word toegepas. Behalwe natuurlik op homself. Hy is mos te oud om in te pas by die huislike wette.
Dan skuif almal se aandag weer terug na die kassie in die middel van die vertrek, binne sy spesiale kas. Die kas word nooit beweeg nie maak nie saak hoe ma die meubels rondskuif nie. Die ding bly vasgenael op sy plek.
Anna is nou klaar gelees en sien oupa se selfoon raak. Sy draai om en staan half op haar knieë op die bank, wetende dat ma nie daarvan hou nie maar sy is nie nou hier nie. So, as sy vinnig maak dan sal niemand eers weet nie.
“Kan ek maar kyk, Oups?” vra sy saggies en wys na die Android op die tafel. Oupa kyk skalks na haar en knik instemmend sy kop. Gemaklik sit sy terug en gaan reguit na die foon se gallery toe. Hy ontvang altyd die mooiste prentjies en snaakste video clips wat sy baie geniet. Gewapen met oorfone sit sy en lag saggies vir die snaakse goed wat die mense aanvang. Vasgevang in haar eie wêreld terwyl hulle ‘besig’ is.
Die drie is siende blind en horende doof soos wat hulle asem ophou vir die naelbyt spel en alle oë is vasgenael op die man wat die treë aftel en dan skop. Die skare agter die pale juig en Engelse vlae verrys omhoog. Dit dreun behoorlik op die paviljoen. Die Bok ondersteuners boo nog steeds, die groen en goud pette en vlae wapperend in die blou lug. Die telling is Engelse 18 Springbokke 17. “Dit is ‘n taai stryd.” Sê oupa diplomaties en hul oë ontmoet. Sy knik maar net haar kop en lees verder.
Weer blaas die fluitjie en Oupa staan stywerig op en vat liggies aan haar skouer om sy ewewig te behou. “Rustyd, tyd om die keel nat te maak. Dinges het my nou behoorlik op hol. Ek kan nie glo daardie skeidsregter gee ons spel so weg nie.” Kla hy op pad kombuis toe. “Maar wat verwag jy van die Franse?” Mompel hy voor hy in die kombuis verdwyn. Anna kyk op en sien hoe die mans hul skaars maak en verwyder die oorfone om net betyds hul gesprek te hoor.
“Hansie, hoe lyk dit, gaan ons bietjie bal gooi?” vra Frik en gooi sy neef met die rugbybal wat die heeltyd langs hom op die vloer gelê het. Hansie laat val die bal en moet strek om dit te vang voor dit weg rol.
“Jissie, nou praat jy neef. Kom, dié plek is hoeka dood.” beaam Hansie en gooi die bal dan in die lug wat hy netjies weer vang. Anna staar hulle aan asof hulle mal is en Hansie kyk na sy niggie met rollende oë. “Pasop vir jou,” sê sy waarskuwend. “Ma sal die oorval kry as haar goed breek.” Snip sy.
“Dit is hoeka tyd dat jy bietjie bal beheer oefen, jou spel is maar vrotsig.” Gaan sy voort.
“Ag stil man, wat weet jy.” Vra hy gekrenk. Hy is immers in die eerstespan, al is dit net reserwe.
“Issie ek wat so sê nie.” Snip sy hom weer toe.
“Wie dan?”
“Oupa.” Kom die antwoord en sy grinnik vermakerig. Frikman vat hom aan sy arm toe Hansie mik om haar met die bal te gooi. Gebelgd volg hy sy neef na buite. Nie seker wat om van die aanmerking te dink nie.
‘n Ruk later verskyn oupa en sak welbehaaglik terug in die rusbank, ‘n glas in die hand. Die ysblokkies klingel met elke beweging wat gemaak word. Met een vinger roer hy die mengsel van sodawater en whiskey. Suig die vinger af en vat dan ‘n sluk, voor hy dit lip-smakkend op die kleintafeltjie neer sit.
“Oupa?” haar stemmetjie is maar dun maar sy moet nou vra. Sy weet darem ook genoeg van die spel om te weet wanneer die regte tyd is. Enige ander tyd sal fataal wees. Die mans in hierdie huishouding word nie gepla tydens Afrikaner vastyd nie – dit is ‘n algemene reël in die Kriel huishouding. Die bordjie by die voordeur se slagspreuk is ook duidelik. ‘Moenie die klokkie lui tydens rugby nie (as jy weet wat goed is vir jou.)’ Ja nee, die Kriel mans is ernstig oor hul godsdiens. Een keer, lank gelede, was daar ‘n insident met die dominee. Hy wou oplaas kom huisbesoek doen tydends die spel tussen Frankryk en Suid Afrika. Hy wou fondse insamel vir die nuwe orrel. Oupa was woedend en sommer siek van kwaadgeit en Frikkie was pleinweg ongeskik. Dominee het hulle lank daarna nog vermy. Ma het hom gewaarsku maar die man het geglo dat hulle ruimte sou maak vir die dinge van die Here wat toe nie die geval was nie.
Op die kassie word die spel gedesekteer deur die panel kenners op die Sportprogram en elkeen het ‘n geleentheid om sy siening te gee. Sy weet oupa luister net met ‘n halwe oor omdat hy sy foon by haar gevat het en gou kyk of daar enige boodskappe deurgekom het.
“Ja, Pop?” so nou en dan lewer hy kommentaar in sy kenmerkende mompelende manier. Sommige nie goed om te herhaal nie. Sy het al geleer om ‘n dowe oor te gooi. Elke dan en wan word ‘n spel terug gespeel van die pas afgelope eerste helfte en so hou dit aan tot sat wordens toe.
“Oupa, ek het hierdie taak wat Maandag ingehandig moet word en ek kort inligting om dit klaar te skryf.” Sy speel met die potlood, ongemaklik met die onderwerp. Sy het nooit gedink dat sy haar oupa sou moes vra oor die feite van die lewe nie. Vasbyt en deurdruk soos die rugbyspelers is al wat nou gedoen kan word. Sy verstaan teen die tyd dat babas uit die vrou se liggaam kom maar waar weet sy nie. Maar wat haar die meeste pla is hoe kom hulle daar in die eerste plek.
“Waaroor gaan dit?” en hy vat nog ‘n teug wat hy amper uitspoeg toe sy vra, “Oupa, waar kom babas vandaan?” met onskuldige oë kyk sy hom aan, vol verwagting vir die antwoord. Oupa proes so erg dat drank oor die tafeltjie trek en hy trek sy gesig vieserig. “Ag nee, verdomp Anna, kyk nou wat laat jy my doen.” Hy vee vies oor sy eie groen en goud trui en vee dan ‘n nat hand aan sy denim se broekspyp af. Hy kyk weer na haar en sonder ‘n verdere woord gaan neem hy stelling in by die patiodeur, glas in die hand. Oupa blyk nie ‘n kenner op diè gebied te wees nie.
Sy volg hom, hardnekkig om die onderwerp agter die rug te kry. Gewapen met ‘n notaboekie en ‘n skerp potlood gaan staan sy voor hom. “Seblief Oups, ek moet die taak klaar maak, vandag nog. Môre is buite die kwessie. Oupa onthou dit is Lenie se doop dan is dit neusie verby vir enige skoolwerk.” Doop dag of enige ander familie geleentheid is rede tot ‘n partytjie wat heeldag kan aanhou ‘n ander sy van Afrikaner kultuur. Die kans dat enige volwassene dan nog reguit sal kan loop is nul op die skaal van moontlikhede. Dit is beter om nou ‘n pleidooi vir haar saak te maak. Sover sy kan vasstel is oupa darem nog nugter.
Hans self kyk haar aan asof sy van lotjie getik is.
“Kan jy nie wag dat jou ma by die huis kom nie? Sy is goed met die soort van dinge.” Sy is seker sy kan amper ‘n benoude klank in haar oupa se stem gewaar maar sy moet deurdruk. “Oups is die enigste een met wie ek kan praat. Frikkie is beslis nie die regte persoon nie en Hansie… nee, dit sal net verkeerd wees om met hom te praat.” Skud sy haar kop heftig. Sy weet Hansie sal haar heel moontlik alles, in detail, kan vertel maar daar is geen manier wat sy hom sal vra nie. Hy het nie verniet ‘n reputasie tussen die meisies nie. Sy stoomroller voort, self maar ongemaklik oor die onderwerp. Sy haal skaars asem so tussen die lang relaas. Vandag moet haar oupa net instem.
“Hmm…” is al wat hy uiter terwyl hy die sigaret so trek dat die punt rooi word. Hy het laas so benoud gevoel tydens… en hy dink hard aan ‘n geleentheid maar niks val hom by nie. ‘Hoe kan die kind hom nou sulke dinge vra?’ mompel hy so met sigaret en rook in sy mond. Waar is Irma tog?
Anna staar hom grootoog aan maar die rooi gloed was die enigste bewys van lewe by oupa.
“Ek is seker ons kan later hieroor praat. Gaan maak eers ‘n paar toebroodjies. Ek hoor hoeka jou broer en neef is op soek na iets te ete.” Dwaal hy weg van die onderwerp en haar moed sak sommer in haar skoene.
“Ek sal later. Asseblief, Oupa.” pleit sy nou en gee haar beste pleitende kyk en gee hom ‘n drukkie. Maar dit help nie soos wat oupa haar wegstoot en beslissend sê, “Nee, eers toebroodjies maak. Toe gaan nou.” Oupa vat nog ‘n sluk van die drankie en trek dan weer aan sy sigaret. ‘n Besliste trek skuif oor sy mondhoeke en sy weet daar is nou geen salf te smeer nie. Hy kan erger as ‘n steeks donkie wees wanneer hy wil, dink sy traag. Met trae tree stap sy kombuis toe nie lus vir die taak nie. Die tweede helfte is al aan die gang toe sy terug kom met ‘n bord vol toebroodjies.
“Jy kan ook jou tyd vat.” Mor Frikkie en duik vir die bord.
“Jy kon gehelp het.” Val oupa hom in die rede.
“Gaan blaas doppies, man!” snou sy hom toe en sit die bord moedswillig vêr van hom af.
“Waar is jou maniere, Frikkie? Hou vir Oupa die bord.” Vermaan oupa hom toe hy homself eerste wou help.
“Ja Frikman, waar is jou maniere?” beaam Hansie met ‘n skewe grinnik en skuifel vorentoe op sy stoel, afwagtend op die aptytwekkende vrag op die bord.
“Lekker.” sê sy vermakerig, amper onhoorbaar. Frikkie kyk haar aan met dolk gevulde oë en sy steek vir hom tong uit terwyl sy weer op dieselfde stoel plaas neem. “Jy soek skoor vandag.” Maan hy.
“Bite me.” Snou sy hom toe en skop haar eie plakkies uit. Die steentjies lyk tog so mooi in die middagson dink sy, en sny haar broer effektief af.
“Eendag is eendag.” Mor hy ook en sy trek haar skouertjies op. Min gepla oor sy waarskuwing.
“Okay Frik, gee aan die broodjies.” Stop Oupa hom en vies hou hy vir oupa die bord met sy oë wat nou vasgenael is op die TV. Diè help homself met twee handevol broodjies. As ma nou hier was sou sy iets daaroor te sê gehad het. Om nie eers te praat van die krummels wat nou soos wit konfettie om die bord lê nie.
“Aggenee man!” roep Oupa uit. “Kyk wat vang hulle nou weer aan.” Beduie hy na die skerm.
Radeloos staan Anna op, trek weer haar plakkies aan, Ek sal eerder buite gaan sit. Dit is 40-minute van loutere hel wat voorlê waarvoor sy nie kans sien nie. Gewapend met die Android en oorfone los sy die mans alleen.
⸸⸸⸸
40 minute later begroet rookwolke haar toe sy instap by die deur en sy waai dit vies weg. Sy kyk op in oupa se vraende blik: “Ek wag Oupa,” snip sy astrant. Teen die tyd erg verveeld met die hele spul. Vanuit haar hoekie op die patio kon sy die vertrek en sy insittendes dop hou. Die heel tyd het sy aan ‘n plan gedink, en as sy nie ‘n antwoord gaan kry nie gaan sy haar plan uitvoer. Die hemele hoor haar.
“Waarvoor wag jy?”
“Vir die game om klaar te kry.”
“Die game is klaar.” Verduidelik Oupa, “Daardie dinges het weer lekker droog gemaak.”
Vraend kyk Annatjie hom aan: “Jy weet, dinges man.”
“Nee Oupa, ek weet nie. Van wie praat Oupa?”
“Ag kind, moet jou nie dom hou nie. Almal weet wie is dinges,” en met dié druk hy die stompie dood in die bak, wat ma spesiaal vir die rokers by die deur geplaas het, en nadat hy sy kaalvoete aan die matjie afgevee het stap hy die huis in. Sy spring op, haastig om by hom aan te sluit voor hy weer ‘besig’ raak. Sy plons langs hom neer op die rusbank en kyk hom aan met vraende oë. Miskien sal hy my sien en onthou wat die vraag was, dink sy wrang. Maar sy was verkeerd, volgens oupa kon sy net sowel nie daar gewees het nie soos wat hy konsentreer op die volgende bespreking op die program. Seker weer ‘n bespreking van die spel in die tweede helfte en sy rol haar oë. Sy is seker hy is moedswillig.
“Oupa?” maar daar is geen antwoord nie daarom maak sy haar keel skoon en verhef haar stem net ‘n oktaaf harder: “Oupa?”
“Ek hoop nie jy skree op oupa nie?” sê-vra Hansie groot meneer waar hy neer plons op ‘n stoel. Sy tekkies val met ‘n slag op die vloer neer en sy kon die groen bevlekte sole sien. Ma sal die oorval kry. Die bal word tussen sy hande gegooi en veroorsaak ‘n dowwe klank en sy kners op haar tande.
“Ek probeer oupa se aandag kry maar hy ignoreer my.”
“Oupa, antwoord tog vir Anna,” val Frik ook in. Net so gehawend as vroeër, nou net met ‘n natgeswete gesig en deurmekaar toue langs die kop. Die lang baard wys tekens van sy bier wat seker gestort het. Toe hy sien sy kyk vir hom vee hy die baard glad en die druppels verdwyn so in die vee.
“Het jy gepraat, Frikman?” vra oupa.
“Nee oupa, Anna het gepraat.”
“Wat is dit Annatjie?”
“Die taak, Oupa.”
“Wat van dit?”
“Ek het hulp nodig met dit, Oupa.” Vir lank kyk hy haar aan asof sy nie al haar varkies op hok het nie en dan gaan ‘n lig op. Hy skuif ongemaklik rond en kyk oral behalwe vir haar. Vat ‘n lang sluk van sy vars drankie, sigaret pakkie alreeds in die hand. Sy hou oupa fyn dop, geniet sy ongemaklikheid maar vandag is die dag wat hy gaan praat. Sy weet sommer haar plan gaan hom in sy spore stop. Sy moet net wag vir die regte geleentheid.
“Watse taak?” vra Frikkie nuuskierig.
“Ek moet hierdie taak inhandig Maandag en ek het oupa se hulp nodig.”
“Op my dag moes ek my eie take doen,” brom oupa.
“Ek ook,” sê Frik en Hansie gelyktydig wat oupa sinies laat lag. Sy was klein maar sy kan onthou hoe ma en oupa altyd moes baklei dat sy huiswerk gedoen moet word. Veral naweke. Dan was dit ‘n geskreeu en deure wat klap maar Frik het net nooit sy huiswerk, wat nog take, gedoen nie.
“Op Oupa se dag was daar nie take nie.” Skerts sy. Oupa vertel gereeld stories van sy jong dae. Sy het nog nêrens iets gehoor van take nie.
“Ons het ja. Ons moes eenmaal ‘n taak inhandig oor verskillende koeie. Nou dit was ‘n taak en ‘n half. Ek het omtrent gesukkel om die ding vervoer te kry op my fiets. As ek reg kan onthou het ek 75% gekry vir daardie taak. Ek moes elke koei ras verduidelik met prentjies wat ouma nog moes teken. Gelukkig het my pa – jou grootjie, my gehelp met die inligting.”
“Ek dog grootjie het oupa nie gehelp nie,” stop sy die relaas.
“Moet jou nou nie verdomp dom hou nie Antjie. Natuurlik moes hy vir my vertel hoe hulle lyk. Ons het nie slim boeke gehad om na te slaan nie. Jou groot oupa het met Jerseys geboer. Hy het ‘n goeie geheue gehad ook.”
“Ja, Oupa,” antwoord sy en sug, raad op.
“Oupa?”
“Wag tot jou ma hier is,” antwoord oupa en gaan staan by die deur, sy blik vasgenael op die kassie. G’n wonder haar ma raak so vies vir oupa nie. Hy het ‘n gewoonte om doof te speel wanneer belangrike dinge bespreek moet word. Oupa is lief om dom te speel ook. Maar nie vandag nie.
“Ek kan nie wag nie. Ma gaan weer laat hier aankom en ek dink sy sal nie in staat wees om my te help nie.” Ma kan maar net so lekker die voggies wegslaan as haar familie nie naby is nie. Sy weet. Word dikwels tot stilswye gesweer.
Doodse stilte hang in die lug, al wat sy hoor is die doef-doef van die bal. “Stop dit!” gil sy toe die bal amper die boekrak tref.
“Ek pla jou nie,” kap Hansie terug en gooi die bal opsetlik harder.
“Moet jy nie huis toe gaan nie?” sê-vra sy. “Ek is seker een van jou meisies wag vir jou.”
“Watter meisies?” hak oupa af. So nou kan hy aandag gee, dink sy vies.
“Sy is kens, Oupa. Daar is geen meisies nie.”
“Dit is nie wat jy nou net gesê het nie,” val Frik ook in.
“Bly stil man,” knor Hansie maar Frik skerts verder. Anna stap weg. Die vader weet, vandag is weer een van daardie dae. Sy self is nou so dors maar niemand dink mos aan die kind in die huis nie.
Oupa kla by die mense op die kassie, glad nie gelukkig met die afgelope spel nie. “Laat ek vir julle kom afrig, Bokke. Julle sal ‘n ander deuntjie sing. Ek is nie soos julle tooty-fruity bok afrigter wat niks weet nie. Die dinges.” Hoor sy met die intrap slag. Dinges word kort-kort geskel maar diè is duidelik nie daar om homself te verdedig nie.
Sy kyk na die drie in die vertrek en kry so ‘n lekkerkry laggie.
“Ek dink ek is swanger!” seker bietjie harder as wat sy moes maar pure frustrasie laat ‘n mens mos maar verkeerde dinge doen, wel, so vertel haar ma haar. Die mans ruk hul koppe gelyktydig na haar toe en staar haar gapend aan. Frikkie kom eerste tot verhaal, “Het ek reg gehoor, is jy swanger?” gevolg deur ‘n paar minute se stilte waar hulle haar bestudeer en sy trek haar rokkie reg, net vir ingeval. “Jy is hopeloos te jonk daarvoor.” Gee hy sy mening.
Radeloos lig sy haar hande in die lig en stort van die koeldrank oor haar. Binnensmonds swets sy, versigtig vir oupa wat haar nog steeds aangaap, stomgeslaan. Vies vee sy die nattigheid met ‘n doekie af. Sy was nou sommer stupid, sy gaan die storie lank hierna nog hoor. Sy stap weg tong-klikkend en verdwyn dan kamer toe.
“Annatjie, kom hier!” roep oupa, so hard dat sy hom in haar kamer kan hoor. Sy stem laat haar duidelik verstaan hy gaan nie haar nonsens duld nie daarom betree sy die vertrek huiwerig. Sy het darem genoeg tyd gekry om eers ‘n ander rokkie aan te trek. Die ander een was nat en taai van die koeldrank.
Tot haar verbasing wag oupa haar in met ‘n glasie koeldrank, duidelik verleë. Nie seker hoe om die hele gedoente te hanteer nie, dit weet sy. “Anna,” begin hy en bly dan stil. En hou haar koeldrank na haar toe uit wat sy skamerig vat. Nou is dit haar beurt om hom met ‘n onskuldige blik aan te kyk. Hy maak sy keel skoon, ongemaklik met die draai van die situasie, “Anna, is jy seker?”
“Ek is oor niks seker nie, maar ek weet vir seker ek gaan nul vir my taak kry,” sê sy astrant en gaan sit op die bank.
“Jy is darem baie parmantig vir iemand wat oor die draad getrap het,” val Frikkie in, ewe groot meneer. Oups gee hom ‘n kyk wat nie eers seep sal skoon kry nie en Frik spits sy volle aandag op sy foon toe.
“Annatjie, my kind,” begin oupa en gaan sit dan op die naaste stoel. “Ons sal ‘n plan maak. Weet jy wie is die pa?”
“Oupa!” gil sy verontwaardig en bloedrooi. “Ek is dertien en naïef maar nie stupid nie!”
“Hoe nou?” vra hy verdwaas.
“Ek is nie rerig swanger nie, oups.” Radeloos met die hele gedoente.
“Maar jy het gesê…”
“Dit was net om aandag te kry, maar ek moet weet waar babas vandaan kom, Oupa. Kan ons nou hierdie taak doen, asb?”
“Wel, jy sien.” Begin hy en bloos dan bloedrooi.
“Hoeveel wil jy weet?” vra hy skugter.
“Alles.”
“Alles?”
“Sy sê mos alles, Oupa,” gooi Hansie ook ‘n stuiwer in die beurs en lag bulderend wat hom ‘n klap teen die kop besorg. Toe oupa na haar kyk lyk hy kompleet soos ‘n vasgekeerde buffel in ‘n kamp vol likkewane.
“Kan jy rerig nie vir jou ma wag nie?”
“Nee Oupa.” Op daardie oomblik kry sy haar oupa jammer. Die uitdrukking op sy gesig is hartseer gemeng met verdwaald. Gewoonlik het oupa baie om te sê maar op diè onderwerp was hy stom. Hoe hy vir Frikkie die feite vertel het weet sy nie. Maar Frikkie is so slim hy het seker klaar geweet.
Oupa vryf deur sy ylwordende hare, heeltemal uitgeboul. Stilweg verdwyn hy die gang af. Keer gaan nou nie help nie. Altwee die ander moegoes kyk haar vermakerig aan en sy steek weer haar tong uit in pure vermakerigheid. Sy was seker die WhatsApp familie groep gons teen die tyd.
Die meeste van haar maats sukkel ook om met hul ouers te praat. Saartjie het nou net laat weet op WhatsApp dat sy opgegee het om te vra, haar ouers slaan soos tronkdeure toe. Sy, wat Anna Kriel is, het hierdie punte nodig anders pluk sy Lewens Orienteëring dan kan sy maar net sowel swanger wees.
“Ek wonder wie is die pa?” praat Frikkie in die lug in.
“Dit sal nou ‘n ding wees,” snip Hansie ook. “Sy hou haar mos preuts, en kyk nou.” As haar oë dolke was, was hulle albei nou gekastreer dink sy woedend en val in die bank in – dikbek.
“Moet julle nie simpel hou nie.” Waarsku oupa weereens. “Sy het mos gesê sy is nie swanger nie. Buitendien is sy hopeloos te jonk vir swangerskap.”
“Oupa sal verbaas wees wat vandag se kinders doen.” Gooi Hansie ‘n stuiwer in die beurs. “Vroeg ryp, vroeg vrot sê my ma.”
“Jou ma sal weet.” Antwoord oupa met ‘n sigbare geïrriteerdheid.
“Wat bedoel Oupa?”
“Ag jirre tog kind, moenie so dom wees nie.” sê oupa nou hoogs bedonnerd. “Miskien moet jy bietjie met jou ma gesels oor die bytjies en blommetjies sodat jy kan weet wat aangaan in jou lewe.” en hy beklem die jou beterweterig.
Verstom kyk Hansie oupa aan terwyl die ratte duidelik hard draai maar daar gebeur niks en Frikkie proes van die lag. “O ja, jou ma sal beslis weet.” ‘n Bal trek deur die lug en tref Frikkie skrams teen die skouer. “Shut up neef, jy praat van my ma.” Knor hy.
“Ek is bewus daarvan. Maar jy weet van niks, lyk dit my.”
“Wat?”
“Jou ma het oor die tou getrap nes Betsie.”
“Hoe weet jy?” vra Hansie onskuldig.
“Want ek kyk na haar glips.” Bloedrooi draai Hansie om toe hy snap wat Frik bedoel.
“Jy weet ook nie wanneer om op te hou nie, nê Frikman?” sê-vra oupa, en kyk hom skerp aan.
“Iewers sal hy seker twee en twee by mekaar sit.” Gaan Frik voort, onverstoord met sy neef se ongemaklikheid of oupa wat besig is om kalkoene te skiet.
“Ja, maar dit was nie jou plig om dit so kras te vertel nie.”
“Ag Oupa, vroeër of later sal hy weet, siende nou dat Anna ook swanger is.”
“Maar magtag man, skei uit. Sy is nie in die ander tyd nie.”
Maar Frikkie ignoreer oupa en gaan voort met sy eie relaas. “Ek dink dit moet daardie nuwe outjie wees.” Oupa kyk hom skeef aan. “Oupa weet, daardie nuwe ou wat so ‘n indruk gemaak het in Saterdag se wedstryd.”
Hans onthou die mannetjie. Sy spel was puik gewees. Hy het twee drieë vir die eerstespan besorg. Hy het gesien hoe die meisies om hom geswerm het na die spel. ‘n Regte kapokhaantjie. Oor sy dooie liggaam sal die mannetjie aan Antjie raak.
“Jy is laf,” beantwoord oupa vieserig. “Jy het gehoor sy is nie swanger nie.”
“Sy is dertien, wat sal sy nou weet.” Hou Frikkie aan.
“Meer as jy, sou ek sê” mor Oupa weer. Oupa se sigaret is verruil vir sy pyp, diè word kort-kort gestop en gestamp vir die beste resultate. Diep ingedagte. Die bal in Hansie se hande vergete.
“Wanneer is jou aflaai tyd?” die keer is dit Frikkie wat geklap word dat hy verstik aan sy chip.
“Ouch!” gil hy
“Sie jy ophou” sê oupa beslis en kyk hom kwaai aan. Hansie wou ook iets sê maar bly liefs stil. Die bal weer in beweging.
“Ek. Is. Nie. Swanger. Nie.” Herhaal Anna en deurboor haar broer terselfdertyd met dolkende kyke. Terwyl sy elke woord beslissend beklemtoon.
“Wag tot ma hiervan hoor.” Snou Frikkie ewe kordaat.
“Die kind het mos nou gesê sy is nie swanger nie, waarom karring jy so?” hou oupa aan. Hy kyk na die muurhorlosie, “Magtig, dit is tyd om die braaivuur aan die gang te kry.”
“Hansie.” En sonder enige verdere aansporing spring Hansie weg. Te bly om uit te kom. “Ja Oupa.”
Oupa kan ook goed befoeterd raak maar niks en niemand staan tussen hom en sy kos nie. Stilte daal oor die groepie neer elkeen vermy die ander se oë.
“Oupa?” vra Anna met ‘n benoude stemmetjie. Sy is al klaar jammer oor al die moeilikheid en besef sy het die ding verkeerd benader maar die taak is nog nie gedoen nie en sover het sy geen inligting nie. Oupa is haar enigste uitweg.
“Hiervoor wil ek insit, dit behoort interessant te wees” haak Frikkie af en skuif hom reg op sy stoel. Sy hele gelaat vertel hy gaan die episode geniet.
“Gaan help Hansie” maak oupa sy stem dik en Frikkie wil nog teëpraat maar hy word summier dood gekyk en hy verdwyn by die patiodeur uit. Die TV, wat tot nou op sy eie geblêr het word ook sagter gestel. Stilte hang tasbaar tussen haar en oupa. Geduldig wag sy dat hy sy glas neer sit voor sy vraend na hom kyk. Potlood en notaboekie in gereedheid.
Oupa maak sy keel skoon en skuif rond op sy stoel, kompleet of hy rooimiere het. Anna wag geduldig. Sy besef dit is ‘n gewigtige oomblik en oupa is nou in die diepwater gegooi. Sy moet net geduldig wees.
“Jy sien, die saak staan so…” begin hy en vermy haar oë, diè is vasgenael op die TV. “Babas kom vanuit die hemel en…”
“Oupa.” stop sy hom laggend… “Dit is nie waar nie.”
“Dit is… jy is mos my engeltjie.” Spot hy.
“Issie Oupa, kom nou,” protesteer sy glimlaggend en gee hom ‘n drukkie.
“Is ja.” En hy lag ongemaklik.
“Kom nou Oupa, alle grappies op ‘n stokkie, vertel my nou,” por sy.
“Daar breek die stokkie.” Hou oupa aan en sy weet hy probeer nou net tyd koop, hulle albei lag uit hul mae uit en die oomblik wat daar weer stilte neerval kyk oupa weg en vat nog ‘n sluk van sy drankie.
“Jy weet dat mans en vrouens verskillend is.” Begin hy uiteindelik en Oupa proes skielik. “Dit laat my mos dink aan die keer wat ek ook agter gekom het dat die geslagte verskillend is.” Lag hy, so ‘n regte stoute laggie diep uit die maag uit. Anna rol haar oë en skud haar kop. Diè storie het sy nou al so baie gehoor dat dit nie meer snaaks is nie. En elke keer raas haar ma met oupa maar oupa steur hom min aan ma. “Ek glo nie ek het die een al vir julle vertel nie,” gaan hy voort, trane word nou afgevee, van lekker kry.
“Ek glo Oupa het,” snip Anna met ‘n glimlag. Oupa kan darem lekker lag.
“Wat wou, jy was tot nou toe nog te klein. Geen manier dat ek dit vir jou sou vertel het nie.”
“Nou vertel dan Oups.” Gee sy in.
“Wel jy sien, ek was ‘n jong lat van so 4 of 5 toe ek meer geleer het van die menslike anatomie, as wat ek moes.” En hy kraai van die lag. Anjie kyk oupa met groot oë aan, nie seker wat die woord beteken nie – sover sy weet is dit die eerste keer dat hy dit gebruik. Sy probeer hom in die rede val maar oupa is op dreef met sy storievertelling.
“Hoe bedoel Oupa nou?” vra sy op einde laas.
“Pa het die gewoonte gehad om Sondae middae te dut. Klokslag. Ons kon ons horlosies maar stel… nie dat ons gehad het nie… maar jy verstaan wat ek bedoel.” En Anna knik haar kop. Oupa is ook so. Klokslag. En sy lag saam. “My pa was baie lief vir sy pyp ook, en die ding was nooit te ver van sy soekende hande af nie. So gebeur dit dat pa op die bepaalde Sondagmiddag weer gaan slaap met die pyp in sy broeksak vergete. Die Sondagmiddag stilte het net begin neerdaal toe ons ‘n skreeu hoor. Onaards en vreesaanjaend. Ek was soos blits by pa se bed, nie seker wat om te verwag nie… maar wat ek gesien het, het ek beslis nie verwag nie.” Oupa skater dit nou behoorlik uit, so asof hy dit weer beleef en Antjie lag saam, nie vir die storie nie maar vir oupa.
“Ai my kind, dit was nou ‘n sien wat nie ontsien kan worre nie…,” en hy proes toe Anna hom verstom aankyk, geen benul wat hy nou eintlik probeer sê nie. Almal lag gewoonlik saam hier maar Anna kon die deel nog nooit verstaan nie en bly maar stil. “Jy sien, toe ek in die kamer kom het my pa, jou grootjie, se broek op die vloer gelê. Die pyp het hom gebrand en agterna het ons uitgevind hy het gedroom van ‘n slang. Toe hy die slang probeer klap toe…” oupa bly skielik stil en bloos bloedrooi.
“Wat toe Oupa?” vra sy en oupa vat weer ‘n sluk van sy drankie.
“Die pyp het hom gebrand, natuurlik, daar waar ‘n man nie gebrand wil word nie en toe pluk hy sy broek af.” Anna kraai van die lag, sy kan net dink hoe hy moes gebrand het. Oupa se pyp is gewoonlik vuurwarm en binne sy broek moes dit erg gewees het.
“Waar Oupa?” vra sy so deur die lag deur…maar oupa gaan voort met die storie, “Daar staan oupa toe, poedelkaal. Daardie dag het ek geweet ek en oupa verskil hemelsbreed.”
“Hoe bedoel oupa nou? Oupa is ook ‘n man?”
“Ja maar, tussen oupa en my 5 jarige….” En oupa sluk sy woorde skielik en kug verleë.
“Jy sien, my pa het vergeet om ‘n onderbroek aan te trek, toe storm ons almal daar in en hier staan oupa, broek om die voete terwyl ouma probeer toe hou. Oupa het ons omtrent verskree om ons uit die kamer te kry. Maar die sien was klaar gesien.” Hy lag nou sagter en is dan eensklaps weggevoer in sy eie wêreld. “Ja, dit was goeie tye.” Sluit oupa af en droog sy wange af.
“Hoe het dit nou met verskillend uit te maak?” wil Anna weet, nie seker hoe dit nou by haar dinge inpas nie.
“Moenie jou stupid hou nie, sus,” snip Frikkie die oomblik toe hy verby stap met ‘n bak in die hand.
“Gaan help Hansie!” bulder oupa nou. Sommer vies dat hy in die rede geval is. Anna bly doodstil. Haar oë vasgenael op die notaboekie en skriffel dan ‘n gedagte neer.
Die oomblik wat hulle alleen is gaan oupa voort, “Mans en vrouens is verskillend in baie opsigte. ‘n Vrou se liggaam is anders saamgestel as ‘n man sin daarom dat sy so spesiaal is.” En hy glimlag verleë. Vir ‘n oomblik kon sy sweer oupa se oë wasem op so sy bly eerbiedig stil. Wetende dat sy gedagtes nou vêr paaie loop. Ouma Hettie is ‘n dag na pa dood. Dit was ‘n swaar slag vir oupa. Na ‘n ruk se stilte por sy oupa weer aan.
“Oupa?” sê-vra Anna saggies. Hy maak keel skoon en sit dan penorent en staar ‘n wyle in die niet in en gaan voort met sy praatjie. Anna duidelik slag gereed om alles neer te pen.
“Vrouens se liggame is so ontwikkel dat net hulle babas kan kry. Hulle liggame produseer eiertjies wat deur mans bevrug word. Wanneer die bevrugting plaasvind ontwikkel ‘n baba in die vrou se baarmoeder. Die baba groei vir 9 maande in haar maag en dan gee sy geboorte aan ‘n pragtige babatjie.” Dit was asof hy dit aframmel en dan asem haal aan die einde.
“Maar Oupa ek verstaan nou nie. Hoe kom die baba binne ‘n vrou se lyf?”
Oupa word bloedrooi en skuifel ongemaklik rond op die bank. Sy glas is leeg en hy mik om op te staan.
“Gee en ek sal gaan vol maak,” bied Anna aan die oomblik toe die foon lui. Sy weet as oupa nou die vertrek moet verlaat kom hy nie weer terug nie.
“Dankie, my kind.” En oupa stel die klank op mute terwyl sy reguit kombuis toe stap. Onbewus van wie op die foon is.
“Ja Irmatjie.” Antwoord oupa sy skoondogter, duidelik bietjie aangeklam aan die ander kant. Die sein is swak en oupa staan op en stap na die deur waar die opvangs nog beter is en probeer weer.
“Is pa daar?” kom haar stem deur die foon.
“Ja my kind,” praat hy nou bietjie harder.
“Hoe gaan dit daar? Die kinders maak pa seker mal.”
“Nee wat ons oorleef so sonder jou.”
“Hoe was die game?”
“Engelse het ook net-net gewen. Die Franse het ons die game gekos.”
“Hoe so pa? Ek dog dit was die Bokke teen die Engelse?”
“Ja dit was, maar die Franse het geblaas. Gee mos als vir die Engelse.”
“So, jammer Pa. Waar is Annatjie?”
“Sy is hier rond.”
“Ek hoop die seuns gedra hulle voor haar. Sy is tog so sensitief oor die geringste dingetjie.”
“Nee wat, sy kan haarself goed handhaaf tussen hulle. Sy word nou groot.” Hans kan nie help om te dink aan die onvoltooide gesprek wat hy met haar gehad het nie en sy stem raak sommer stil van die dink.
“Ja Pa, als reg, Pa?” haar tong trip so bietjie en sy raak ook ‘n oomblik weg. Musiek blêr in die agtergrond en Hans kan mense hoor lag en gesels. Die party hou ook verdomp lank aan. Sy rinkink terwyl hy vir Annatjie die feite van die lewe moet vertel. Oupa skud sy kop. Vandag se kinders darem. “Als reg hier.” Antwoord hy, amper kortaf.
“Pa seker?” met die stap Frikkie in en stamp teen oupa. Die selfoon val en Frikman vang die foon net betyds, voor dit die teëls tref. Toe hy sien wie die persoon is lag hy skalks en praat sommer kliphard, “Ma sal nooit raai wat hier aan gaan nie?” smaal hy en oupa kyk hom waarskuwend aan. Hy gryp na die foon maar Frikkie klou verbete aan die Android. “Wat gaan aan?” vra sy so deur die lawaai deur.
“Anna is in die ‘ander tyd’, ma.”
“Wat bedoel jy ‘ander tyd’?”
“Frikman, ek waarsku jou,” grom oupa maar Frik staan nou met sy rug na oupa toe. Omdat hy so bietjie langer en ratser is sukkel oupa om die foon te kry en hy ys wat sy skoondogter gaan sê.
Al dansende om sy Oupa kry hy sy woorde uit, “Sy is swanger ma,” giggel hy, toe hy die foon weg van sy oor hou vir die gil ruk oupa die ding uit sy hande uit. Albei kan hoor hoe Irma na haar asem snak en dan gil, “Nee, fok, nee!” Hans kan net dink wat sy nou doen, hande in die hare en al gillend terwyl die vrouens om haar kloek.
Frikman lag hom simpel en oupa druk die foon teen sy oor en praat paaiend met haar, haar asem hortende oor die foon se golwe. “Frik maak ‘n grap, Irma. Ons Annatjie is ongeskonde en nie in die ‘ander tyd’ nie.” Frikman staan armlengte van oupa af, oupa vasgeanker met die foon se verlore sein. Frik kry sommer lekker oor die meevallertjie. Sy ma dink mos die meisiekind is net te wonderlik. Om haar ballon te bars is net die regte teenmiddel vir sy eie gemoed.
“Ek kom nou Pa, ek kan nie glo…” maar hy val haar in die rede.
“Irma, Frik is net onnutsig. Bedaar nou my kind. Annatjie is net Annatjie.” tree hy nou vir sy enigste kleindogter in die bresse. Hy sal moet keer voor sy hier aankom want dan is hulle hele naweek daarmee heen.
“Maar Pa, Frik sê…”
“Vergeet wat Frik gesê het,” en Hans belowe homself om die mannetjie ‘n goeie oorveeg te gee die oomblik wat hy klaar is.
“Bly jy nou net daar waar jy is, geniet jou aandjie, Irmatjie. Ek het als onder beheer hier,” sit hy nadruk op sy laaste woorde.
“Ai Pa, is Pa seker?”
“Ja my kind, geniet jou aand.” En hy trek oor die foon se skerm voor sy nog iets verder kon dink om te praat.
“Jy weet as ek my sonde nie ontsien nie…” begin hy en lyk soos ‘n blasende padda.
“Hoe kan jy vir jou ma so lieg?
“Ek het nie gelieg nie,” antwoord Frik, nie meer so braaf as oomblikke gelede nie. Hy ken darem ook sy oupa goed genoeg. Jy moet hom nie te vêr dryf nie dan verloor die ou ballie dit heeltemal. En miskien het hy te vêr gegaan as hy so na hom kyk.
“Jy het gelieg vir jou ma, dit nadat ons jou hoeveel keer gesê het Anna is nie swanger nie. Jy wil nou eenmaal jou sussie in ‘n slegte lig stel,” grom hy nou en gaan staan voor sy oudste kleinseun. Soms kan hy nie glo hoe dom die mannetjie kan wees nie.
“Oupa dit was net ‘n grappie,” begin hy met sy verweer.
“Ag stil man, jou idiotiese gedrag staan my nie aan nie.”
“Die kind is nie swanger nie, en as jy dit weer vir iemand vertel is daar moeilikheid, mannetjie.” Druk oupa amper sy vinger in sy gesig in en Frik sluk verbete. Hy besef hy het te vêr gegaan maar hy het soveel pret gehad dat hy homself nie kon keer nie.
⸸⸸⸸
Anna sug beswaard toe oupa nie op sy plek sit nie die oomblik toe sy terug kom. Hoe gaan sy ooit hierdie taak klaar kry as sy nie alles verstaan nie? Die ding tel ‘n hele 50 punte en is 20% van haar eindpunt. Nee man, dit kan mos nie so moeilik wees om dit vir haar te verduidelik nie.
“Oupa!” roep sy.
“Ek kom,” antwoord oupa en dan hoor sy die spoel trek.
Terwyl Anna wag skribbel sy dit neer wat oupa alreeds vertel het. Soos die vrae opkom skryf sy dit ook neer. Dan, potlood in die mond kom Frikkie weer in. “En toe, het oupa jou geantwoord?” sy skud net haar kop en hy grinnik en slaan ‘n sluk van sy bier weg. “Oupa sal jou nooit vertel nie, jy sal maar soos ek, dit self moet leer.” Snip hy en sy trek hom ‘n vieserige gesig. “Ek sê jou wat, ek sal jou ‘n DVD leen van my, daarin sal jy presies weet hoe dit gebeur.” Antwoord hy vernaamlik maar die duiwels is duidelik sigbaar op sy gesig en Anna weet sommer hier kom moeilikheid.
Oupa stap die TV-kamer in, ‘n boek onder sy arm vasgeklem. ‘n Mandjie met haar geliefde skyfies in die een hand en ‘n bier in die ander. “Wat hoor ek van ‘n DVD?” vra hy terwyl hy plaas neem en vir Anna die skyfies aangee. Anna neem dit en plaas dit tussen hulle twee neer. Onmiddelik verdwyn ‘n paar skyfies in haar mond.
Hierdie keer is dit Frikkie wat van kleur verander en hy skuif ongemaklik rond. “Ek hoop nie jy wil vir jou suster van jou pornografie gee nie?” sê-vra oupa.
“Nooit nie Oupa.” koer hy maar Anna weet sommer dadelik oupa het die spyker op die kop geslaan. “Jy weet goed daardie goed is nie opvoedkundig nie.”
“Ja Oupa, is so Oupa. Maar ek het darem baie by hulle geleer ook, Oupa. Pa wou my ook nooit vertel hoe dit gebeur nie.” Kerm hy, “ek moes maar self uitvind.”
“Sal jy nou jou pa se gedagtenis nou so kort vat, nee man. Skaam jou om te praat as hy homself nie kan verdedig nie. Jy was die een wat voor op die wa was en dit self probeer het. Die rede dat Bettie aandring dat jy die pa is van daardie vyfjarige seun, Frik. Almal op die dorp weet dit is joune behalwe jy.”
“Issie Oupa.”
“Gaan jy nou wragtag met my stry hieroor?” vra oupa, omgekrap.
“Nee Oupa, maar hy is nie my kind nie. Ek het dit vir Bettie gesê ook,” dring hy aan.
“Ag man, los dit, ek is nie nou lus vir jou beterweterigheid nie. Gaan sny die gras.”
“Dit is nog te warm oupa, ek sal later. Ek wil die aksie fliek kyk wat nou wys.”
“Maak jou uit die voete, Boet.” Waarsku oupa hom.
“Ja oupa.” en Frikkie gooi die kontrole op die bank neer en verlaat die vertrek, dikbek.
“Wat het ek gehoor van ‘n pornografiese DVD?” vra Hansie terug van die toilet af.
“Dit is niks nie.” Antwoord oupa nogsteeds ietwat befoeterd.
“Ek hoop nie Frikkie wou Anna porno wys nie?”
“Nee, sal jy nou stilbly. Hoe vêr is die vuur?”
“Nie vêr nie oupa.” Skerts hy, “In die braaier, die laaste keer wat ek gekyk het.”
“As ek my sonde nie ontsien nie klap ek jou sommer vir jou parmantigheid.” Maar lag tog goedig toe Hansie koes-koes weg hardloop.
“Frikkie sê die vuur is reg, ons kan maar braai.” Lig Hansie oupa in nog voor hy ‘n woord kon sê.
“Nou braai julle twee, ek is nou besig.” Antwoord oupa beslissend.
Weer verlaat Hansie die vertrek en ‘n stilte daal neer tussen Anna en haar oupa. Vir ‘n oomblik is daar ‘n gemaklike stilte tussen hulle, elkeen besig met sy eie gedagtes. Nie in haar wildste drome sou Anna ooit kon dink dat sy hier sou sit en gemeensaam verkeer met haar oupa nie. Dat die onderwerp seks sou wees, beslis nie. Sy moet eerlik wees, sy en haar maats het al dikwels daaroor gesels maar, in vergelyking met haar maats is sy ‘n kloosterkoek. Nie dat sy weet wat dit is nie. Sy het eenmaal gevra maar haar ma was smoorkwaad daaroor toe los sy dit. Haar ma hits haar altyd aan om liewer by sport en skool betrokke te wees as seuns. En sy moet hulle gelyk gee, daar is nie rerig ‘n seun wat haar aandag trek nie. Dit is as jy nou die nuwe rugbyspeler weg laat uit die gesprek uit. Die het net oë vir Hanlie. Die skool se tert en liefling van haar pa, die skoolhoof. In sy oë is sy die beste ding wat die skool nog opgelewer het. Maar hulle weet beter.
Hans se gedagtes stoomroller voort. Hy het nooit kon dink dat hy die een sou wees om met sy kleindogter moes praat oor die feite van die lewe nie. Nietemin voel hy goed dat sy hom genader het vir die belangrike gesprek. Hy voel kompleet soos die uitverkorene. Sy draai al klaar koppe en hy merk dit telkens op daar langs die sportsveld waar sy uitblink in atletiek. Hy is trots op die jong meisie en weet Hannes sou ook trots gewees het op die meisiekind van hulle.
“Jy mis darem baie van ons Antjie, my kind.” sug hy.
“Praat Oupa?” hy skud sy kop en maak sy keel skoon.
Hans vat nog ‘n sluk van sy koue bier en draai dan skuins. “Hierdie boek sal dalk al die tegniese woorde beter kan beskryf as wat jou oupa kan doen, Antjie,” begin hy en druk dan die boek in haar hande in. Diè het die heeltyd onderstebo op sy skoot gelê so asof Anna nie mag sien waaroor dit gaan nie. Maar sy weet, het dit selfs ‘n paar maal deur geblaai as niemand by is nie. Die dinge wat daar binne gewys word het haar laat bloos. Maar sy sal die inligting vir haarself hou.
“Jy sien my kind, omdat ons so verskillend is pas ‘n man en vrou eintlik perfek in mekaar in.” Anna kyk nou op haar beurt dom na haar oupa, nie seker waarop hy sinspeel nie maar luister nietemin.
“Wanneer ‘n man met ‘n vrou gemeenskap het dan stel hy saad vry wat die eiertjie in haar bevrug en so word ‘n nuwe mensie gemaak.”
“Wat is gemeenskap?” vra sy onskuldig.
Oupa kug verleë, “Dit is wanneer ’n man en vrou baie styf by mekaar lê.”
“Hoe bedoel Oupa?” vra sy met skokkende verstarde oë. Die prentjie wat in haar kop op kom laat haar bloos en nou vermy sy oupa se priemende kykers. Die blote gedagte laat haar intrek van benoudheid: “Eww. Oupa bedoel ‘n man en vrou is kaal tydens gemeenskap?” verklaar sy grootoog.
Oupa lag nou verleë en vat nog ‘n sluk van sy bier voor hy aangaan, “Eendag, my kind, sal jy die plesier daarvan verstaan. Vir nou is dit genoeg vir jou om te weet dat ‘n man en vrou ingeskakel moet wees om die gewenste resultate te kry. ‘n Meisie kan nie swanger word deur ‘n man wat haar soen of enige ander kontak nie. Daar moet fisies saad in haar gedeponeer word. Dit is ook nie altyd ‘n uitgemaakte saak dat sy swanger sal word van elke saadstorting nie. Daarom is dit elke keer ‘n unieke gebeurtenis wat gebeur tussen ‘n man en vrou. ‘n Swangerskap is ‘n spesiale gebeurtenis vir ‘n man en vrou.” Die kyk in haar oupa se oë is mooier as wat sy dit al ooit gesien het, dit is sag en gevul met liefde en Anna verkyk haar aan haar oupa se gedaanteverwisseling.
Weg is die ongemak. Aandagtig luister sy na sy verduideliking, “Die dag toe ek die nuus kry van jou ma se swangerskap, was die mooiste dag al het dit gestortreën daar buite. Toe jy opgedaag het was ons lewe volmaak.” Hy lag skalks en maak dan sy keel skoon. Aangedaan oor sy eie vertelling.
Anna kyk hom stilweg aan en onthou die storie van haar geboortedag. Pa Hannes het besluit om haar ma te verras met ‘n wegbreek in die Drakensberge voor die nuwe baba sou arriveer. Hulle het aangedring om ouma en oupa saam te vat vir die wis en onwis. Gedurende die nag was daar ‘n onverwagte sneeu storm en hulle was gestrand in die berge. Oupa het nie goed gevoel nie en het by ma gebly toe haar kontraksies begin. Ouma en pa het gery om hulp te gaan kry. Op die pad na die naaste huis toe het hy beheer oor die kar verloor terwyl haar ma geboorte gegee het aan haar. Dit bly die mooiste maar ook hartseerste storie van haar lewe. Sy was nou betrokke en voel selfs skuldig oor die gebeure maar haar ma het haar telkemale verseker dat sy geen skuld het daaraan nie. Dinge het maar so uitgewerk. Soms, wanneer sy daaroor dink, huil sy lang trane oor ‘n pa en ouma wat sy nooit geken het nie. Ouma het die volgende dag beswyk aan haar beserings.
Sy weet daar is nog baie om te vra maar vir nou was dit genoeg. Sy het genoeg inligting om haar taak te voltooi, saam met die boek wat die tegniese aspekte verduidelik.
Anna staan op, leun oor haar oupa en gee hom ‘n stywe drukkie voor sy hom los en verdwyn na haar kamer.
Vir ‘n paar oomblikke is dit stil in die TV kamer en Oupa vat ‘n lang teug van sy, nou louerige, bier. Die gesprek het hom op vêr paaie gelei. Voor sy Anna was daar ‘n buurmeisie. ‘n Pragtige dingetjie. Antjie herinner hom baie aan haar. Maar anders as Antjie was sy baie voor op die wa en het hom eendag agter haar pa se skaapkraalmuur vasgekeer. Saartjie. Sy het behoorlik die man in hom wakker gemaak en hulle twee het agterna ‘n paar keer so intiem verkeer. Toe verdwyn sy so sonder woord. Wat was haar van nou weer? En Oupa dink lank en diep tot wanneer ‘n liggie opgaan. Hy grynsslag plesierig… Saartjie Vosloo. “Miskien moet ek haar soek en dan weer… mens weet nooit.” En hy smak behaaglik aan die laaste sluk van sy bier.
“Ek sê jou Tania, om kinders te kry is toe nie so maklik nie.” Anna kon nie wag om die inligting met haar beste vriendin te deel nie. Sy het haar sommer dadelik gebel en die hele storie aan haar oorvertel. Tania het geluister met die nodige kommentaar tussenin.
“En om te dink jy moet kaal saam met ‘n man slaap om kinders te kry,” en sy giggel van verleentheid en bloos bloedrooi.
“Ek sê jou Tansie: om babas te kry is maar ewww,” en lag verleë.
